Gənc yaşda başlayan saç tökülməsi və ağarmasının səbəbi nədir - Travma, stres, yoxsa xəstəlik?
Əvvəllər daha çox yaşlı insanlarda rast gəlinən saç ağarması, tökülməsi "cavanlaşıb".
Artıq hətta yeniyetmələr də bu problemlə üzləşirlər. Elə insanlar da var ki, saçı bir gecədə ağarır. Çoxları bunu stres, yaxud elektron qadcetlərin artması, istifadə olunan gigiyena vasitələrinin kimyəvi tərkibi ilə əlaqələndirirlər. Ancaq problemin uşaqlarda, yeniyetmələrdə və cavanlarda da yaranması ciddi narahatlıq doğurur.
Trixoloq Cəmilə Əsgərova açıqlamasında qeyd edib ki, saç tökülməsinin əsas səbəbi kökdə baş verən problemdir:
"Ocaqlı saç tökülməsi ofiasis adlanan sindromdur. Bu, autoimmun xəstəlik olub, başın müxtəlif istiqamətlərində - ön, gicgah və ənsə nahiyəsində rast gəlinə bilər. Onun müalicəsi də müxtəlifdir. Ümumiyyətlə, hər saç tökülməsinin tipinə görə müalicəsi fərqlənir.
Androgenetik (kişi tipli) saç tökülməsi ilkin mərhələdə olduqda androgen (hormon) müalicəsi aparılır, proses nisbətən ləngidilir. Lakin sonrakı (2, 3, 4, 5-ci) mərhələlərdə artıq saç əkimi məsləhət görülür. Bu mərhələlər saçın tökülmə çoxluğu əsasında müəyyənləşir. İkinci-üçüncü mərhələlərdə ənsə bölgəsindən saç donor olaraq götürülüb tökülən istiqamətə əkilir.
Ocaqlı saç tökülməsi ("alopesiya areata"), həmçinin vitamin D, B12 əskikliyinin əlaməti ola bilər".
Həkim əlavə edib ki, hamiləlik zamanı da xanımlardan saçlarının tökülməsi ilə bağlı şikayətlər alırlar, bu, əsasən, hormonlara bağlı problemdir:
"Saçın üç böyümə fazası var - anagen, katagen (sakitlik), telagen fazası (ölüm). Hamiləlik dönəmində anagen fazanın ömrü hormonlara görə uzanmış olur. Uşaq dünyaya gəldikdən sonra telagen fazası başlayır. Saçlar tökülür və bu müddət üç ay çəkir. Bəzən xanımlar deyirlər ki: "Uşaq anasının üzünə baxdı, güldü deyə saçı töküldü". Əslində isə telagen fazanın aktiv olduğu üç ay ərzində körpə böyüyür, reaksiyaları artır, təbii olaraq, anasını tanıyır, üzünə gülür. Bu zaman tökülmənin çox olduğunu görən analar həyəcanlanırlar.
Bilmək lazımdır ki, bu, normal fizioloji prosesdir. Bu zaman müalicə tələb olunmur. Lakin proses 6-7-12 ay davam edərsə, həyəcanlanmaq lazımdır, çünki ola bilər ki, anada hamiləlik zamanı hər hansı bir hormonal pozğunluq baş verib. TSH (tiroid stimullaşdırıcı hormon) qəbulu və yaxud da uşaq əmizdirmə müddətində dəmir, C, D vitaminlərinin göstəriciləri azalıb, bu da saç tökülməsini sürətləndirə bilər.
Ona görə də əgər bu proses bir il ərzində baş verirsə, mütləq yoxlanmaq lazımdır. Amma ilk üç-dörd ayda heç bir narahatlığa ehtiyac yoxdur".
C.Əsgərova qeyd edib ki, son zamanlarda traksiya alopesiyası da artıb:
"Bu tökülmələr saçın sıx yığılması, dartılması, yüksək istiliyə məruz qalması ilə bağlıdır. Analar uşaqlarının saçlarını toplayarkan gərək sıx hörməsinlər, dartıb yığmasınlar, at quyruğu, toppuz kimi saç modellərindən istifadə etməsinlər. Bu hallar daha çox gimnastlarda rast gəlinir. Onların gicgah nahiyələrində bəzən saç tamamilə olmur, keçəl olur. Onun isə müalicəsi yalnız saç əkimidir.
Bunun dartmağa bağlı tökülmə olduğunu biz pasiyentlərin söylədikləri əsasında müəyyən edə bilirik. Bəzən onlar deyirlər ki, bir gündə gördüm ki, saçım yoxdur. Belə olan halda bunun uzun müddət dartılmağa bağlı olan bir tökülmə olduğunu müəyyən edirik".
Həkim saçların tez ağarmasına da aydınlıq gətirib:
"Bizə 20 yaşında bir vətəndaş saçının ağarması ilə bağlı şikayətlə müraciət edəndə ilk olaraq ondan nəsildə kimdəsə tez ağarmanın olub-olmamasını soruşuruq. Çox vaxt onlar bunu təsdiqləyirlər ki, var. Əgər nəsildə erkən ağarma yoxdursa, o zaman biz ağarmanın altında autoimmun prosesin olduğunu düşünürük. Saç ağarması bəzən vitiliqonun da ilkin əlaməti ola bilir. Dəridə melanin sintezinin azalması saçların da ağarmasına səbəb olur.
Eyni zamanda, qalxanabənzər vəzin hipo və hiperfunksiyalarında da ağarmalar mümkündür. Genetik faktor olduqda müalicə edilmir, lakin bu problemlər varsa, mütləq aradan qaldırılır.
Bir gecədə saçın ağarmasının altında böyük ehtimalla autoimmun proses durur ki, stresə bağlı ocaqlı saç tökülməsi yaradır. Bəzən hətta qara saçlar tökülür, ağ saçlar qalır".
Psixologiya Elmi Tədqiqat İnstitutunun sədri, psixoloq Elnur Rüstəmov bildirib ki, saç tökülməsinə psixoloji aspektdən yanaşdıqda bir neçə məqamı qeyd etmək olar:
"Son illərdə bu məsələ həm tibbi, həm də psixoloji müstəvidə daha çox müzakirə olunur və həqiqətən də, saç tökülməsi və erkən ağarmanın yaş sərhədləri xeyli dəyişib. Məsələyə psixoloji aspektdən yanaşdıqda bir neçə məqamı qeyd edə bilərik. Belə ki, saç sağlamlığı ilə bağlı ən çox təsir edən psixoloji faktor xroniki stresdir. Müasir gənclər artıq yeniyetməlik dövründən başlayaraq təhsil təzyiqi, sosial müqayisə, gələcək qorxusu və ailədaxili problemlərlə qarşılaşırlar. Uzunmüddətli stres də kortizol hormonunun artmasına səbəb olur. Kortizol isə bədəndə bir çox sistemi, o cümlədən saç follikullarını zəiflədən və saç dövranını pozan mexanizmləri aktivləşdirir".
O bildirib ki, saç tökülməsinə səbəb kimi təşviş pozuntusu və depressiyanı da misal göstərmək olar:
"Araşdırmalar göstərir ki, təşviş pozuntusu və depressiya yaşayan şəxslərdə saç tökülməsi riski artır. Bəzi insanlarda bu, trixotillomaniya (saç yolma) kimi də özünü göstərir, digərlərində isə sadəcə, hormonal və sinir sisteminə təsir nəticəsində saçların zəifləməsi və tökülməsi müşahidə olunur. Başqa məqam kimi travmatik yaşantılar və posttravmatik stres pozuntusunu qeyd edə bilərik.
Belə ki, uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə yaşanan travmalar (istər ailədaxili münaqişələr, istər təhsil mühiti, istərsə də sosial zorakılıq) bədənin ümumi adaptasiya sistemini zəiflədir. Bu hal vegetativ sinir sistemində disbalansa, nəticədə də bədənin müxtəlif yerlərində, xüsusilə də saçda və dəridə dəyişikliklərə səbəb ola bilir".
Psixoloq sosial medianın təsiri və psixoloji yüklənmə kimi məqamlara da toxunub:
"Bugünkü gənclər "ideallıq" təzyiqi altındadırlar. Estetik görünüş və qəbul olunmaq ehtiyacı onların bədən qavrayışı pozuntusu, özünü qəbul etmə problemi, dəyişkən özünəinam kimi psixoloji çətinliklər yaşamasına səbəb olur. Bu gərginlik bəzən orqanizmdə somatik təzahürlər, o cümlədən saç tökülməsi ilə nəticələnə bilər. Buraya biz psixosomatik məqamları da daxil edə bilərik. Psixologiyada psixosomatik xəstəliklər anlayışı mövcuddur. Bu, psixoloji faktorların bədənin fiziki sağlamlığına birbaşa təsir etdiyi hallardır. Saç tökülməsi və ağarması da zaman-zaman bu kateqoriyaya daxil edilə bilər, xüsusilə də konkret tibbi səbəb olmadıqda. Ona görə də saç tökülməsi və ağarması yalnız genetik və fizioloji səbəblərlə deyil, psixoloji tarazlığın pozulması ilə də əlaqəli ola bilər. Gənclərdə bu hallar artıbsa, bu həm də onların psixoloji yükünün artması, emosional tükənmişlik faktlarının göstəricisidir".