Məhsulun və ya xidmətin, yoxsa əxlaqsızlığın təbliği? - ARAŞDIRMA

Son illərdə sosial media platformaları reklam üçün əsas vasitəyə çevrilib. Lakin burada təbliğ olunan tək şey məhsul və ya xidmət deyil. Açıq-saçıq görüntülər, etik normaları pozan məzmunlar və mənəvi dəyərləri sarsıdan “marketinq strategiyaları” artıq adi hala çevrilib.

Bir zamanlar reklamların məqsədi məhsulu tanıtmaq və istehlakçıya seçim imkanı vermək idisə, indi vəziyyət dəyişib. Sosial şəbəkələrdə bəzi "influencer"lər, brendlər və reklam agentlikləri “sərhədləri aşmaq” adı altında açıq şəkildə mənfi dəyərləri yayır, izləyici cəlb etmək üçün hər şeyə əl atırlar.

Bəs bu vəziyyət niyə yaranır və cəmiyyətə təsiri nədir?

Sosial mediada "təbliğat" aləti kimi istifadə olunan reklamlar

Əvvəllər reklamlar müəyyən nəzarət mexanizmlərindən keçirdi. Amma indi sosial media bu nəzarət mexanizmlərini demək olar ki, sıradan çıxarıb. Bəzi nümunələr:

• TikTok və Instagram-da çılpaqlıqla izləyici toplamaq – Azərbaycanda bəzi şəxslər açıq-saçıq məzmunlar paylaşaraq reklam sifarişləri alır və bunu gəlir mənbəyinə çevirir. Onların əsas məqsədi məhsul tanıtmaq deyil, izləyici toplamaq və qalmaqalla gündəmə gəlməkdir.

• Əxlaqsızlıq və yüngül həyat tərzi “trend” kimi təqdim edilir – Bahalı avtomobillər, gecə klubları, şişirdilmiş dəbdəbə içində həyat yaşayan “influencer”lər gənc nəsilə təlqin edilir. Bu, reklam adı altında həyata keçirilən sosial manipulyasiyadır.

• Brendlər və şirkətlər qalmaqallı simalarla işləyir – Bəzi markalar sadəcə diqqət çəkmək üçün bu tip “sosial media ulduzları” ilə əməkdaşlıq edir və onların qeyri-etik davranışlarını daha da legitimləşdirir.

Cəmiyyətin reaksiyası və məsuliyyət kimin üzərindədir?

Azərbaycanda sosial mediada bu cür məzmunlar cəmiyyətin narazılığına səbəb olsa da, əksər hallarda heç bir ciddi tədbir görülmür. Bəzi insanlar bu məzmunları tənqid edir, bəziləri isə onların populyarlığını daha da artırır. Burada iki əsas problem var:

• Qanunvericilikdə boşluqlar var – Reklam haqqında qanun mövcud olsa da, sosial media platformalarındakı etik pozuntuların qarşısını almaq üçün daha sərt tədbirlərə ehtiyac var.

• İstehlakçı (izləyici) məsuliyyətsiz davranır – İnsanlar bu cür məzmunları paylaşır, müzakirə edir və nəticədə onların populyarlığını daha da artırır.

Sosial medianın tənzimlənməsi: Nə etmək olar?

• Reklam qanunları sosial mediaya da şamil edilməlidir – Açıq-saçıq və qeyri-etik məzmunlarla pul qazananlar müəyyən məsuliyyət daşımalıdır.

• Brendlər və reklam agentlikləri etik qaydalara əməl etməlidir – Şirkətlər qalmaqalla yox, keyfiyyətlə diqqət çəkməlidir.

• İnsanlar sosial mediada daha seçici olmalıdır 

– Gənclər və ailələr bu cür məzmunlardan uzaq durmalı, onları paylaşaraq populyarlaşdırmamalıdır.

Nəticə

Sosial media reklam və biznes üçün güclü platformadır, lakin bu, əxlaqi dəyərlərin məhv edilməsi hesabına olmamalıdır. Biz həm hüquqi çərçivədə, həm də ictimai şüur səviyyəsində bu məsələyə ciddi yanaşmalı, sosial medianın çirkin üzü ilə mübarizə aparmalıyıq. Əks halda, gələcək nəsillərə yanlış dəyərlər ötürüləcək.

Elsevər Məmmədov

Jurnalist